ข่าวด้านอวกาศ และดาราศาสตร์

ข่าวด้านอวกาศ และดาราศาสตร์

เดือนตุลาคม 2548

หลุมดำที่ล้อมรอบด้วยดาวฤกษ์อายุน้อยในดาราจักรแอนโดรมีดา

Andromeda’s Black Hole Surround by Young Stars

October 12^th, 2005

Stardust Eyes in The City of Angel รายงาน

ไม่เป็นความลับอีกต่อไปสำหรับหลุมดำมวลยวดยิ่ง (Supermassive black hole) ณ ใจกลางดาราจักร แต่น้อยคนนักที่จะทราบว่ามีเพียงหลุมดำสองแห่งเท่านั้นที่สามารถระบุตำแหน่งได้ ต้องขอบคุณดาวฤกษ์สีน้ำเงินที่ทำให้เราทราบตำแหน่งหลุมดำอันดับสาม

ดาราจักรแอนโดรมีดา ห่างจากโลก 2.5 ล้านปีแสง มีหลุมดำมวล 140 ล้านเท่าของดวงอาทิตย์ ที่ล้อมรอบด้วยดาวฤกษ์วัยรุ่นร้อยๆ ห่างออกไป ครึ่งปีแสง Credits John Kormendy (University of Texas at Austin) / Ralf Bender (University Observatory, Munich, Germany)

ดาราจักรแอนโดรมีดา (M31) เป็นดาราจักรที่เชื่อกันว่าเป็นแหล่งชุมนุมของหลุมดำ ที่ใจกลางของมันมีการแผ่รังสีเอ็กซ์จากจานฝุ่นที่หมุนวนรอบศูนย์กลาง นอกจากนี้ในช่วงทศวรรษที่ผ่านมานักดาราศาสตร์ต่างเพ่งระบุตำแหน่งแสงสีน้ำเงินลึกลับที่ใกล้ๆ แกนกลางของแอนโดรมีดาอีกด้วย และเมื่อใช้กล้องสเปคโตรกราฟที่ติดตั้งบนกล้องฮับเบิลก็พบว่าแท้จริงแสงสีน้ำเงินนั้นคือแสงเรืองจากดาวฤกษ์ร้อนๆ อายุน้อย กว่า 400 ดวง ที่ห่างจากศูนย์กลางไม่น้อยกว่าครึ่งปีแสง และหมุนวนรอบแกนกลางจนมีรูปร่างคล้ายแผ่นจานกลม อันเป็นหลักฐานสำคัญบ่งชี้ตำแหน่งของหลุมดำที่ใจกลางของแอนโดรมีดา และหลุมดำนั้นมีมวลเป็น 140 ล้านเท่าของมวลดวงอาทิตย์ ทีมนักวิจัยนำโดย Ralph Bender จากสถาบัน Max Planck สหพันธรัฐเยอรมัน และลูกทีม ทำการวัดความเร็วรอบศูนย์ของดาวฤกษ์ จากการวัดหา Redshift และ Blueshift ในเส้นสเปคตรัมของแสงดาว พบว่าพวกมันมีความเร็วเฉลี่ย 1,000 กิโลเมตรต่อวินาที รอบศูนย์กลางที่ดำมืด ดังนั้นมันจึงเป็นอื่นไปไม่ได้นอกจากหลุมดำ

ภาพรังสีเอ็กซ์(ซ้ายมือ) และแสงที่ตามองเห็น(ขวา) ของดาราจักรแอนโดรมีดา ภาพรังสีเอ็กซ์แสดงหลุมดำมวลยวดยิ่งที่ใจกลาง (สีฟ้า)
(Credit: X-ray: NASA/CXC/SAO; Optical: M.Garcia, S.Murray, Palomar Sky Survey)

ทว่ายังมีแนวคิดอื่นที่อธิบายว่าแท้จริงใจกลางของจานฝุ่นนี้เป็นการรวมตัวของซากดาวอย่างเช่น ดาวนิวตรอน ดาวแคระน้ำตาล เป็นกระจุกดาวมืด (Dark Cluster) ล้อมรอบด้วยวงแหวนดาวฤกษ์ร้อนที่วางตัวห่างจากศูนย์กลางเท่ากับกลุ่มเมฆออร์ตของระบบสุริยะ แนวคิด กระจุกดาวมืดนี้ยังอาจใช้กับกรณีของ NGC4258 และ ดาราจักรทางช้างเผือกของเราได้ด้วย

ดาราจักรแอนโดรมีดาในช่วงแสงที่ตามนุษย์มองเห็น และดาราจักรข้างเคียง M32 และ M110 ซึ่งเป็นดาราจักรแคระทรงรี http://canopy.lmsal.com/schryver/Public/homepage/coolstarimages.html

ขณะเดียวกันนักดาราศาสตร์ก็ยังไม่อาจอธิบายการมีอยู่ของวงแหวนดาวฤกษ์น้ำเงินรอบๆ หลุมดำได้ แนวคิดที่ว่าดาวฤกษ์มวลมากเกิดจากอันตรกิริยาเมื่อ 200 ล้านก่อน แต่ทฤษฎีปัจจุบันบอกว่าเป็นไปไม่ได้ เนื่องเพราะแรงไทดัลจากจากหลุมดำจะฉีกกระชากดาวฤกษ์เหล่านั้นออกเป็นเสี่ยงๆ นี่จึงเป็นปริศนาที่รอคอยการไขกันต่อไป

แปลโดย วัชราวุฒิ หน่อแก้ว ภาควิชาฟิสิกส์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล

.................................................................

ดวงจันทร์บริวารของว่าที่ดาวเคราะห์ดวงที่ 10

Scientists Discover 10^th Planet’s Moon

October 12^th, 2005

ที่มา : www.space.com

Stardust Eyes in The City of Angel รายงาน

ทีมนักดาราศาสตร์ซึ่งค้นพบดาวเคราะห์ดวงที่สิบ ซึ่งเป็นเทหวัตถุขนาดใหญ่กว่าพลูโตพื้นผิวเป็นหินและน้ำแข็ง ภายในแถบคุยเปอร์ พร้อมทั้งระบุชื่อเล่นชั่วคราวว่า Xena ตามชื่อตัวละครนำเรื่องในละครโทรทัศน์เรื่อง Xena : Warrior Princess (ซีน่า เจ้าหญิงนักรบ) เมื่อเดือนกรกฎาคมที่ผ่านมา ได้ประกาศการค้นพบดวงจันทร์บริวารของดาวเคราะห์ใหม่นี้ โดยเรียกชื่อชั่วคราวว่า Gabrielle ตามชื่อคนสนิทผู้ซื่อสัตย์ของ Xena

ภาพจำลองดาวเคราะห์ดวงที่สิบ ที่ถูกประการการค้นพบเมื่อ 29 กรกฎาคม 2548 โดย Mike Brown แห่ง Caltech โดยมีดวงอาทิตย์อยู่ด้านหลัง Credit: NASA/JPL/Caltech

ขณะที่กำลังวัตถุที่คาดว่าจะเป็นดาวเคราะห์ดวงที่สิบที่ฮาวาย โดยกล้องโทรทรรศน์ ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 10 เมตร ที่หอสังเกตการณ์ W.M Keck เมื่อเดือนที่แล้ว ทีมนักดาราศาสตร์นำโดย Michael Brown จากสถาบันเทคโนโลยีแห่งคาลิฟอร์เนีย (Caltech) พบวัตถุอับแสงกำลังเคลื่อนที่ใกล้ๆ วัตถุท้องฟ้าดังกล่าว ซึ่งการที่มันเคลื่อนที่แสดงว่ามันเป็นดวงจันทร์บริวารมิใช่ดาวฤกษ์ที่อยู่เบื้องหลัง(ซึ่งมีการเคลื่อนที่ปรากฏบนระนาบท้องฟ้าน้อยมากเมื่อเทียบกับดาวเคราะห์) การค้นพบดวงจันทร์ครั้งนี้มีความสำคัญเนื่องจากมันจะช่วยในการประมาณมวลของดาวเคราะห์ดวงใหม่ได้

Xena : Warrior Princess (คนจูงม้า) กับ Gabrielle ซึ่งถูกนำชื่อมาตั้งให้ดาวเคราะห์ดวงที่สิบกับดวงจันทร์ไว้ชั่วคราว http://www.thexenascrolls.homestead.com/files/wendy_-_xena___gabrielle.jpg

เมื่อทราบระยะห่างและตำแหน่งที่เวลาใดๆ ของดวงจันทร์บริวาร โดยวิเคราะห์จากภาพถ่ายก็สามารถคำนวณมวลของ Xena และยิ่งดวงจันทร์โคจรเร็วเท่าใดก็แสดงว่ามวลของดาวเคราะห์หลักมากเท่านั้น แต่ทว่าการค้นพบดวงจันทร์ดูเหมือนว่าไม่สามารถยุติข้อปัญหาที่ว่า นิยามของดาวเคราะห์คืออะไร ทั้งขนาดมาตรฐานและมวลที่ควรจะถือวัตถุนั้นว่าเป็นดาวเคราะห์ การมีอยู่ของดวงจันทร์บริวารไม่ได้รับประกันว่า Xena เป็นดาวเคราะห์ เพราะดาวเคราะห์วงในอย่างดาวพุธและดาวศุกร์เป็นดาวเคราะห์ที่ไม่มีดวงจันทร์บริวาร ด้าน Brown เองก็กล่าวว่าเขาคาดไว้แล้วว่าควรจะพบดวงจันทร์ของ Xena เพราะวัตถุหลายชิ้นในแถบคุยเปอร์ก็มีดวงจันทร์บริวารอยู่แล้ว

ดวงจันทร์ที่พึ่งค้นพบนี้มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 155 ไมล์ มีความสว่างต่ำกว่า Xena 60 เท่า นับว่าเป็นวัตถุที่ไกลโลกที่สุดในระบบสุริยะ ด้วยระยะ 9 พันล้านไมล์จากดวงอาทิตย์ คิดเป็นสามเท่าของระยะห่างปัจจุบันของพลูโตกับดวงอาทิตย์

;

วัตถุในแถบคุยเปอร์เป็นเทหวัตถุฟากฟ้า ที่คาดว่าหลงเหลือจากช่วงกำเนิดดวงอาทิตย์ http://www.space.com/php/multimedia/imagedisplay/img_display.php?pic=031201_neptune_exp_02.jpg

นักวิทยาศาสตร์คาดว่าดวงจันทร์ Gabrielle เกิดขึ้นเมื่อวัตถุในแถบคุยเปอร์ชนกับ คล้ายๆกับการเกิดดวงจันทร์ของโลก เมื่อวัตถุขนาดเท่าดาวอังคารพุ่งชนโลกมวลสารบางส่วนผสมกับโลกและมวลสารบางส่วนก็กระจายไปในอวกาศแล้วรวมตัวกันใหม่เป็นดวงจันทร์

ดวงจันทร์ดวงนี้ถูกค้นพบเมื่อวันที่ 10 กันยายน นักดาราศาสตร์คาดว่าจะศึกษาองค์ประกอบของดวงจันทร์โดยอาศัยกล้องโทรทรรศน์อวกาศฮับเบิลในเดือนพฤศจิกายน Brown มีแผนจะส่งรายงานการค้นพบดวงจันทร์ในวารสาร Astrophysical Journal ในสัปดาห์นี้ ด้านสหพันธ์ดาราศาสตร์นานาชาติ (International Astronomical Union) กำลังตัดสินใจว่าจะใช้ชื่อตามที่ผู้ค้นพบตั้งชื่อชั่วคราวเอาไว้ นั่นคือ Xena กับ Gabrielle

..............................................................

[home] [about us] [staff members] [alumni] [news] [articles & presentations] [research papers] [Princess Sirindhorn neutron monitor] [FAQs] [glossary] [links] [contact us] [academic activities]